Złoty Wiek muzyki polskiej
W programie koncertu znajdują się instrumentalne i wokalno –instrumentalne utwory kompozytorów polskich XVI i XVII wieku: psalmy, motety, canzony i concerti wykonywane na kopiach historycznych instrumentów w typowym dla epoki wysokim stroju 466 Hz, m.in.:
- Sebastian z Felsztyna (Alleluia. Felix es sacra, Virgo Maria)
- Wacław z Szamotuł (Błogosławiony człowiek – Psalm I, Ego sum pastor bonus)
- Mikołaj Gomółka (wybór psalmów np. Do Ciebie Panie wzdycha serce moje Psalm XXV czy Radujcie się Bogu (Psalm LXXXI)
- Andrzej Rohaczewski (Canzona a 4)
- Adam Jarzębski (Concerto I, II, III, Susanna videns, Canzona terza, Spandesa i inne)- Johannes Stobaeus Grudentinus (wybór psalmów np. By był Pan nie tak łaskaw – Psalm 124 czy Szczęśliwy człowiek prawdziwie – Psalm 128)
Obsada: 6–7 osób
Le Triomphe de l’Amour
Amor Miłości oraz perypetie młodych zakochanych ludzi towarzyszą dziejom historii od początku jej istnienia. Miłość wyrażona słowami, muzyką, ale także gestem i tańcem. XVII i XVIII wiek to rozkwit tańca barokowego tzw. la belle danse. Tańczono w pałacu, w salonach, na dworach mieszczańskich i w domach. Król Słońce Ludwik XIV wyniósł sztukę tańca ponad wszystkie inne. Jego dwór tryskał splendorem, bogate wnętrza, stroje i dekoracje, przedstawienia, balety tzw. ballet de cour i…intrygi miłosne.
Jeden dzień z dworu Ludwika XIV to widowisko muzyczno-taneczne bazujące na muzyce kompozytorów związanych z dworem Króla Słońce: J-B.Lully, A. Forqueray, J-H. d’ Anglebert, pełne zaskakujących zwrotów akcji i tanecznych popisów. Oprócz samego króla Ludwika wystąpią także jego ukochane kobiety m.in.: Mme Maintenon. Widowisko wzięło nazwę od baletu dworskiego: Le Triomphe de l’Amour wystawionego w 1681 roku, w którym po raz pierwszy wystąpiła tancerka – ballerina Mademoiselle de Lafontaine (w tym czasie tańczyli mężczyźni podobnie jak role kobiece w teatrze były grane przez męskich aktorów).
Kompozytorzy: J. B. Lully, A. Forqueray, M. Lambert, F. Couperin, J.H. d’ Anglebert, J. F. Rebel.
Obsada: min. 3 tancerzy, zespół: 5 – 8 muzyków.
Kantaty Bacha
Koncert Kantaty Bacha to projekt, który powstał w 2015 roku z myślą o 330 rocznicy urodzin genialnego kompozytora urodzonego w 1685 roku w Eisenach – Jana Sebastiana Bacha. Był on nie tylko znakomitym kompozytorem, ale przede wszystkim wirtuozem organów i klawesynu. Skomponował wspaniałe dzieła instrumentalno-wokalne takie jak oratoria czy pasje oraz szereg kantat świeckich i religijnych. Na program koncertu składają się 2 kantaty: Ich habe genug BWV 82a oraz Non sa che sia dolore BWV 209 przedzielone Sonatą Triową G-dur BWV 1038.
Kantata jako niesceniczny wokalno-instrumentalny gatunek muzyczny, wykorzystująca różne gatunki tekstów literackich, ukształtowała się w epoce baroku, a mistrzostwo tej formy osiągnął właśnie J. S. Bach. Znakomicie sprawdza się w programach jednoczęściowych koncertów kameralnych.
Kompozytor pisał kantaty w Weimerze, gdzie w 1714 roku został koncertmistrzem, do jego obowiązków należało m.in. wykonywanie kantat w kościele, które komponował co 4 tygodnie. Większość kantat powstało jednak w Lipsku, gdzie Bach przeniósł się w 1723 roku, sprawował tam funkcje kantora aż do śmierci. Do jego obowiązków należało wówczas: nauczanie śpiewu w przykościelnej szkole oraz komponowanie muzyki do dwóch głównych kościołów Lipska. Bach był człowiekiem pobożnym, Albert Schweizer pisał o nim, że komponował muzykę religijną „ku większej chwale Bożej” dzięki czemu na każdy tydzień powstawał nowy utwór o charakterze religijnym. Większość z systematycznie komponowanych kantat zawiera fragmenty czytań biblijnych, przeznaczonych na dany tydzień. Kantaty były wykonywane podczas nabożeństw w każdą niedzielę przez chór alumnów (około szesnastu śpiewaków) pod kierunkiem samego Bacha.
Pierwsza kantata „Ich habe genug” BWV 82, to jedna z najsłynniejszych religijnych kantat Bacha. Została skomponowana w 1727 roku, podczas gdy Bach był kantorem w kościele św. Tomasza w Lipsku. Choć oryginał przeznaczony jest na głos solowy basowy oraz obój, orkiestrę smyczkową i basso continuo, sam Bach który dokonał transkrypcji na sopran z towarzyszeniem fletu traverso i orkiestry smyczkowej co świadczy, że dzieło było wysoce cenione również przez samego kompozytora. W Polsce zaś rzadko można usłyszeć kantatę w takim składzie.
Druga kantatę „Non sa che sia dolore” BWV 209 rozpoczyna instrumentalna sinfonia, po której następują: 2 arie poprzedzone 2 recytatywami. Wprowadzenie wirtuozowskiej partii fletu może wskazywać, że utwór powstał ok. roku 1724 kiedy to w religijnych kantatach pojawiali się muzycy fleciści.
Wzmianka o mieście Ansbach w 2 recytatywie daje nam wskazówkę co do okoliczności powstania dzieła i jego funkcji. W 1698 roku na dworze w Ansbach zostaje mianowany włoski skrzypek i kompozytor Guiseppe Torelli wprowadzając wiele włoskich kompozycji, które Bachu nie były obce, gdyż dokonał transkrypcji wielu z nich. Włoski styl wprowadzony przez Torellego został bardzo lubiany w mieście, a jego wpływ słychać właśnie w kantacie Bacha „Non sa che sia dolore”. Nie wiemy czy kantata powstała na zamówienie czy była napisana dla przyjaciela z tego miasta, historycznie uzasadnione są tylko jej włoskie wpływy, a tekst sugeruje, że była to pożegnalna oda.
W programie koncertu znajdzie się też 4-częściowa Sonata Triowa G-dur BWV 1038 idealnie oddzielając obie kantaty.
Obsada: 7 muzyków
Telemann – między sacrum a profanum
Georg Philipp Telemann (1681-1767), którego 250 rocznicę śmierci obchodziliśmy w 2017 roku, był jednym z największych niemieckich kompozytorów okresu baroku. Pierwsze sukcesy kompozytorskie odniósł podczas studiów prawa w Lipsku, gdzie założył orkiestrę amatorską, kierował przedstawieniami operowymi i był dyrektorem muzycznym kościoła uniwersyteckiego. Po krótkich pobytach na dworze hr. Promnitz w Żarach i w Pszczynie, gdzie poznał polską muzykę ludową, a także na dworze w Eisenach, osiadł w 1712 roku we Frankfurcie nad Menem jako miejski dyrektor muzyczny i kapelmistrz dwóch kościołów, skąd w 1721 roku przeniósł się do Hamburga, gdzie objął jeden z najbardziej prestiżowych w krajach niemieckich urzędów muzycznych, a mianowicie został kantorem kościoła św. Jana, dyrektorem muzycznym miasta Hamburga, a wkrótce przejął też kierownictwo tamtejszej opery. Stamtąd w latach 1737/38 wyjechał na ośmiomiesięczny pobyt do Paryża, podczas którego ugruntował swoją międzynarodową kompozytorską sławę.
Jego spuścizna kompozytorska jest ogromna i obejmuje prawie wszystkie znane w jego czasach gatunki muzyczne. Typowe dla Telemanna są śpiewne melodie i ciekawe zestawienia brzmień a także niezwykłe efekty harmoniczne. W jego utworach instrumentalnych silnie odczuwalne są wpływy francuskie, włoskie, czasem też polskie.
Godzinny program zespołu Filatura di Musica przygotowany z myślą o jubileuszu wielkiego kompozytora obejmuje zarówno jego utwory sakralne wokalno-instrumentalne (sopranowe kantaty z cyklu Harmonischer Gottesdienst pisane w latach 20-tych XVIII wieku w Hamburgu) jak też świecką muzykę instrumentalną, kwartety z cyklu tzw. Kwartetów Paryskich skomponowanych w związku z pobytem kompozytora w Paryżu pod koniec lat 30-tych XVIII wieku.
Program:
Georg Philipp Telemann (1681-1767)
– Kantata Erquickendes Wunder TWV 1:469 [Harmonischer Gottesdienst, Hamburg 1725/6]na sopran, skrzypce, basso continuo
– VI Kwartet e-moll z cyklu Nouveaux Quantours [Paryż 1738] na flet, skrzypce, violę da gamba i basso continuo
– Kantata Ist Widerwärtigkeit den Frommen eigen [Harmonischer Gottesdienst, Hamburg 1725/6]na sopran, skrzypce, basso continuo
– IV Kwartet h-moll z cyklu Nouveaux Quantours [Paryż 1738] na flet, skrzypce, violę da gamba i basso continuo
Obsada: 5–7 osób
Petrucci et consortes
Osobę Ottaviano Petrucciego (1466-1539), twórcę i właściciela jednej z pierwszych wielkich oficyn wydawniczych, większość współczesnych muzyków kojarzy z … Internetem, a w szczególności bazą nut sygnowaną jego nazwiskiem, zawierającą olbrzymią ilość zeskanowanych przez biblioteki rękopisów i starodruków. Chociaż to nie Petrucci jako pierwszy opracował sposób drukowania nut (palmę pierwszeństwa dzierży Ulrich Han i jego Missale Romanum opublikowane w 1476 roku), wydawane przezeń antologie dzieł najważniejszych kompozytorów epoki podbiły rynki europejskie. A pierwszą z nich stanowił Harmonice Musices Odhecaton, czyli jak głosi tytuł, sto pieśni muzycznie zharmonizowanych, opublikowany w 1501 roku. Kolejne dwa tomy ukazały się w ciągu najbliższych kilku lat. Trzon repertuaru wszystkich trzech tomów tworzą chansons oraz (w mniejszym stopniu) motety burgundzkich i franko-flamandzkich mistrzów polifonii II połowy XV wieku (od Gilesa Binchois do Josquina des Pres). Fakt opublikowania ich bez tekstu słownego sugerować może, że wydawca planował przeznaczyć zbiór do wykonań czysto instrumentalnych.
Na program koncertu składają się utwory zaczerpnięte zarówno z Odhecatonu (tom pierwszy i trzeci), jak i innych druków Petrucciego z początku XVI stulecia, a w szczególności zbiorów frottoli, których prosta struktura i często taneczny charakter stanowić będą swoisty kontrapunkt dla wyrafinowanej, „północnej” polifonii. Jednak zarówno chansons jak i frottole, co charakterystyczne zwłaszcza dla muzyki powstałej przed 1600 rokiem, nie stanowią zamkniętych form. Rola wykonawcy jest tu nieporównanie istotniejsza niż w przypadku utworów barokowych, czy klasycznych: trzeba nie tylko samodzielnie określić instrumentację, ale w wielu przypadkach stworzyć aranżację, a nawet zadecydować o samym materiale muzycznym wybierając miejsca zastosowania akcydencji. Przyjęta przez zespół Filatura di Musica obsada wykonawcza inspirowana jest składami instrumentalnymi typowymi dla II połowy XVI wieku, w których brzmienie zespołu tworzą różnego rodzaju instrumenty strunowe i dęte o cichym i delikatnym brzmieniu – viola da gamba, fidel, wirginał, flety – grające razem, bądź towarzyszące wersjom wokalnym utworów. Całość programu zespala zaś jedna z najsłynniejszych pieśni Josquina des Pres – Adieu mes amours.
Kompozytorzy: Josquin des Pres, Jacob Obrecht, Heinrich Isaac, Jean Japart, Pierre de la Rue, Johaness Brocchus, Rossinus Mantuanus, Marchetto Cara, Bartolomeo Tromboncino.
Obsada: 5–6 osób, opcjonalnie tancerze
Lipscy Kandydaci
Jest rok 1722. W Lipsku umiera Johann Kuhnau, kompozytor, teoretyk muzyki, kantor w słynnym Kościele św. Tomasza. Choć do konkursu na wakujące stanowisko przystępuje wielu kompozytorów, tylko trzy nazwiska tak naprawdę się liczą: Telemanna, Graupnera i Bacha. Choć w obecnych czasach muzyka tego ostatniego jest najbardziej znana, pozostała dwójka nie ustępowała mu talentem ani umiejętnościami kompozytorskimi. Wyobraźmy sobie zatem ich hipotetyczne spotkanie, podczas którego zaprezentowaliby fragmenty swojego bogatego dorobku. Trudno powiedzieć, jakie utwory wybraliby na taką okazję. Niewątpliwie lipską radę miejską zainteresowałby w pierwszej kolejności repertuar religijny w postaci koncertów kościelnych i kantat. Dla nas zarówno Bach, jak i Telemann oraz w mniejszym stopniu Graupner, pozostają jednak w pierwszej kolejności twórcami muzyki instrumentalnej. Jak zatem wyglądałoby zestawienie podczas jednego wieczoru reprezentatywnych kompozycji tej trójki, na przykład orkiestrowych z koncertującymi partiami fletów? Być może w następujący sposób:
1. J. S. Bach – Suita orkiestrowa h-moll BWV 1067
2. Ch. Graupner – Suita orkiestrowa F-dur GWV 447
3. G. Ph. Telemann – Koncert e-moll TWV 51:e1
Obsada: flet podłużny, flet traverso, 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela, violone, klawesyn
Flauti Concertanti – Vivaldi & Telemann
Koncert to forma muzyczna, która rozwinęła się i zdobyła popularność w okresie baroku. Wśród kojarzonych z nią kompozytorów poczesne miejsce zajmują Antonio Vivaldi, autor ponad 500 koncertów na różne instrumenty, oraz Georg Philipp Telemann, wśród którego licznych koncertów można znaleźć niezwykle „egzotyczne” obsady solowe takie jak 2 chalumeaux i 2 fagoty, połączenie violi d`amore, oboju d’amore i fletu poprzecznego, czy skrzypiec, wiolonczeli i trąbki.
W programie zespołu Filatura di Musica zabrzmi m.in. jedno z takich zestawień, czyli flety: poprzeczny i podłużny koncertujące w duecie na tle smyczków i basso continuo (Koncert podwójny e-moll TWV 51:h1). Poza tym usłyszymy słynne koncerty fletowe Antonio Vivaldiego z op. 10, a także Koncert h-moll Telemanna TWV 51:h1 na flet traverso, smyczki i basso continuo. Solistom towarzyszy kameralna, pojedyncza obsada smyczków, dopasowana idealnie do delikatnego brzmienia historycznych fletów barokowych. Grupa basso continuo może wystąpić w wersji podstawowej (klawesyn, wiolonczela) lub w wersji rozszerzonej (z fagotem lub kontrabasem i teorbą/lutnią).
Kompozytorzy: Antonio Vivaldi, Georg Philipp Telemann
Obsada: 7–9 osób
Anna Bon (1739 – po 1767) – sonaty fletowe i klawesynowe
Anna Bon di Venezia urodzona w Bolonii 10 sierpnia 1738 roku była kompozytorką, śpiewaczką i klawesynistką. Jej ojciec Girolamo Bon był scenografem, librecistą i kompozytorem operowym. Matka, znana sopranistka Rosa Ruvinetti, razem z mężem współtworzyła włoską trupę operową, która koncertowała w Rosji, a także w wielu miastach niemieckich. W 1743 roku Anna rozpoczęła naukę muzyki w słynnym weneckim Ospedale della Pietà, w którego programie oprócz nauki śpiewu i gry na różnych instrumentach, znajdowały się również przedmioty teoretyczne i języki obce takie, jak łacina, greka, francuski. W 1755 roku rodzina Bon znalazła zatrudnienie w Bayreuth, na dworze znanych mecenasów sztuki margrabiego Fryderyka von Brandenburg-Kulmbach-Bayreuth i jego żony Wilhelminy, rodzonej siostry króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Margrabia, podobnie jak jego królewski szwagier, był miłośnikiem gry na flecie poprzecznym i właśnie jemu Anna dedykowała swój kompozytorski debiut, czyli utrzymane w stylu galant VI Sonate da Camera op.1, spośród których cztery można usłyszeć w trakcie koncertu. Również z okresu pobytu w Bayreuth pochodzą dwie wirtuozowskie solowe sonaty klawesynowe ze zbioru Sei Sonate per il Cembalo op.2. W 1762 Anna wraz z rodziną przeniosła się na dwór książąt Esterházy w Eisenach. Nie wiadomo kiedy dokładnie i gdzie zmarła.
Magdalena Pilch – flet traverso
Patrycja Domagalska – Kałuża – klawesyn
Julia Karpeta – viola da gamba
Luter, Walther, Rhau – początki reformacji w muzyce XVI wieku
31 października 1517 roku Marcin Luter przybił słynne 95 tez w przedsionku kościoła zamkowego w Wittemberdze, zapoczątkowując tym samym w symboliczny sposób reformację oraz powstanie nowego wyznania chrześcijańskiego. Po formalnej ekskomunice Lutra 3 stycznia 1521 roku, zerwanie z Kościołem Katolickim stało się już faktem. W przeciągu kilkunastu lat nowe wyznanie okrzepło, dając jednocześnie początek nowemu kierunkowi rozwoju muzyki. Zapoczątkowany przez inicjatora niemieckiej reformacji chorał luterański bardzo szybko wzbogacił się o szereg opracowań muzycznych. Za dwa najbardziej znaczące zbiory, powstałe jeszcze w I połowie XVI wieku należy uznać Wittembergisch Geistlich Gesangbuch Johanna Walthera (1524) oraz wydany w 1544 roku przez Georga Rhaua bardziej obszerny od poprzedniego śpiewnik, zatytułowany Neue Deutsche Geistliche Gesänge. W przeciwieństwie do stosunkowo prostych utworów Walthera, w edycji Rhaua odnaleźć można opracowania chorału autorstwa różnych kompozytorów, utrzymane w różnych stylach, od 4-głosowych w fakturze nota-contra-notam po rozbudowane motety. Zaczerpnięta z obu zbiorów muzyka pierwszej generacji kompozytorów luterańskich stała się podstawą niniejszego programu. Jego oś stanowią kompozycje powstałe do tekstów, a w wielu przypadkach także i melodii stworzonych przez samego Lutra. Wykonanie odwołuje się do różnych typów obsad spotykanych w muzyce XVI wieku, od śpiewu z towarzyszeniem instrumentu harmonicznego, do brzmienia 4-głosowego consortu instrumentalnego.
Kompozytorzy: Johann Walter, Benedictus Ducis, Balthasar Resinarius, Arnold von Bruck, Lupus Hellingk, Johann Weinmann, Martin Agricola
Obsada: 6 osób
Mistrz i uczeń – widowisko taneczno-muzyczne
Jeden dzień wielkiego kompozytora baroku – Johanna Sebastiana Bacha. Widowisko obejmuje lekcje śpiewu i tańca, komponowania, biesiadowanie i bal. Poszczególne odsłony baletu stapiają się w całość dzięki znakomitej choreografii wybitnej tancerki i choreografa – Romany Agnel.
W pierwszej odsłonie do uwertury z II Suity Orkiestrowej zaprezentują się nam wszystkie postacie, a w kolejnej zobaczymy lekcje tańca – tutaj pojawia się, między innymi, mistrz tańca, słynny maître à dancer, który nie tylko uczył tańczyć, ale także poruszać się z gracją, kłaniać, zasiadać do stołu, czy ukochana żona Bacha – pięknie śpiewająca Anna Magdalena Bach, dla której kompozytor napisał wiele arii oraz utworów klawesynowych, które zostały zebrane w „Notatniku Anny Magdaleny Bach”. Zobaczymy także Bacha w twórczym „szaleństwie” kiedy komponuje. Ostatnia odsłona widowiska przeniesie nas do pałacu i balu. Najpierw kolacja, przygrywająca orkiestra, tańce i improwizacja. To wszystko na dworze Fryderyka II. Sam król, który wspaniale grał na flecie poprosił Bacha o zaimprowizowanie na podany temat, z którego powstało jedno z najwspanialszych dzieł tego wielkiego kompozytora Musichalisches Opfer („Muzyczna Ofiara”).
Widowisko Mistrz i Uczeń to muzyczno-taneczna opowieść o genialnym mistrzu do jego muzyki. Jak tańczył król i jego dworzanie? Jak grali muzycy? Kto i jak uczył śpiewu i tańca? Jak wyglądały stroje dworskie? Odpowiedzi na te pytania oraz wiele innych ciekawych wrażeń czeka na widza podczas wyjątkowego zabawnego przedstawienia.
Kompozytorzy: Johann Sebastian Bach
Scenariusz: Patrycja Domagalska-Kałuża
Liczba wykonawców: obsada minimalna 11 osób (5 tancerzy, 6 muzyków)